Zodra het stoplicht op rood springt loopt er een man met een grote baard en een wit mutsje tussen de auto’s door. Een enkele bestuurder draait zijn raampje open om een traktaatje van hem te kopen. Het zal een herkenbaar beeld zijn voor wie wel eens door Israël is gereden. Wie zijn deze mannen en wat geloven zij?
Het gaat om een van de meest opvallende stromingen van het chassidische Jodendom. Het zijn de Breslov (of Bratslav) Chassiediem, de volgelingen van rabbi Nachman van Breslov. Nagenoeg alle chassidische groeperingen worden geleid door een rabbijn (rebbe genoemd), die als hij overlijdt wordt opgevolgd door zijn zoon of ander familielid. Maar zo niet bij de Breslov Chassiediem. Hun leider rabbi Nachman overleed in 1810. Maar omdat hij zijn volgelingen had verboden een opvolger aan te wijzen, hebben ze sindsdien geen rebbe meer gehad. Daarom staan ze bekend als de ‘chassiediem zonder rebbe’ of als ‘de dode chassiediem’, Toch vormen ze een van de grootste groepen binnen het ultraorthodoxe Jodendom en maken ze ook vandaag de dag nog vele bekeerlingen, waaronder Jemenitische en Arabische Joden. Hoe valt dat te verklaren?
Nachman van Breslov
Rabbi Nachman (1772- 1810) was een achterkleinzoon van de Baal Shem Tov, de initiator van het chassidisme. Hij werd geboren in Medzhybizh, een klein stadje indertijd in Polen en nu in Oekraïne, dat voor de helft door Joden werd bewoond. Al van jongs af aan was hij niet geïnteresseerd in de dagelijkse dingen, maar hield hij zich met God bezig en was hij gericht op de studie van de Talmoed en het gebed. Toen hij zes jaar oud was, placht hij regelmatig ’s nachts het graf van zijn overgrootvader de Baal Shem Tov te bezoeken om daar te bidden en zich daarna onder te dompelen in het mikve, het rituele bad. Op dertienjarige leeftijd (niet ongewoon in die tijd) trouwde hij met de dochter van een rabbijn en zij kregen zes dochters en twee zoons. De helft van hun kinderen overleed binnen een jaar. In 1798 en 1799 bracht hij een bezoek aan het toenmalige Palestina.
In 1802 vestigde hij zich in Bratslav (Breslov), een stadje in Oekraïne. Vijf jaar later overleed zijn vrouw aan tuberculose, en drie jaar laten zou ook hij aan deze ziekte bezwijken. Op zijn verzoek werd hij begraven in Uman (een klein plaatsje in Oekraïne), waar ook duizenden Joodse slachtoffers van een pogrom uit 1768 zijn begraven.
Als je de biografieën over zijn leven leest, dan krijg je de indruk van een zeer gecompliceerde persoonlijkheid, die tijdens zijn leven gekweld werd door vele angsten en met een groot zondebesef. Hij heeft veel met lijden en teleurstellingen te maken gehad. In het begin had hij slechts weinig volgelingen en werd hij geconfronteerd met weerstand van andere chassidische rabbijnen. Toch zag hij zichzelf als de grote chassidische leider van zijn generatie en nam hij steeds meer de positie in van een lijdende messias.
Spontaan gebed en meditatie
Het is niet verwonderlijk dat de Breslov met hun vrolijke klappen, zingen en dansen op veel mensen overkomen als een soort Joodse hippies. Ook hun vorm van gebed doet daar aan denken.
Nachman had een groot verlangen om dicht bij God te zijn en met Hem te praten, zoals (in zijn eigen woorden) ‘men met een vriend praat’. Dit type gebed wordt aangeduid met de term hitbodedut letterlijk Hebreeuws voor ‘afzondering’. Hieronder verstond Nachman dat men tot God niet alleen in Hebreeuwse formuliergebeden uit het gebedenboek mocht bidden, maar ook in zijn eigen moedertaal spontaan met God mocht praten. Daarbij kon en mocht je alles tegen Hem zeggen, wat bij je opkwam, wat je voelde en dacht, hoe banaal ook. Tegelijkertijd diende deze vorm van gebed ook als een middel om aan zelfonderzoek te doen en je eigen gevoelens, gedachten en problemen onder de loep te nemen Het uiteindelijke doel was om zo te leren van je fouten in het verleden en beter te gaan leven.
Nachman onderwees zijn volgelingen diverse meditatietechnieken om dichter tot God te komen. Bijvoorbeeld wat hij noemde het ‘zwijgend schreeuwen’. Je moet je hierbij voorstellen hoe het in je hoofd zou klinken als je heel hard zou schreeuwen zonder geluid te maken. Dat diende je net zo lang te doen totdat je deze schreeuw in je hoofd hoorde.
Een andere techniek was om jezelf helemaal leeg te maken van alle gedachten en gevoelens, zodat er alleen nog maar ruimte zou zijn voor God. Veel van deze technieken, waren al bekend en komen voort uit de Kabbala, de mystieke Joodse leer. Maar Nachman was een van de eerste chassidische rebbe’s die ze aan zijn volgelingen leerde. Wij associëren dergelijke meditatietechnieken eerder met New Age, maar ook in andere chassidische stromingen komen we praktijken en opvattingen tegen die niet gebaseerd zijn op de Bijbel maar een heidense oorsprong hebben, zoals het opzeggen van mantra’s en het geloof in reïncarnatie.
Sommige groepen gebruiken de naam van Nachman als een soort mantra. In 1922 claimde een zekere Rabbi Israel Odesser een briefje te hebben gehad van de al lang overleden Nachman, die was ondertekend met “Na Nach Nachman Meuman” (gebaseerd op de vier Hebreeuwse letters van de naam van Nachman uit Uman). Sindsdien werden deze woorden als een mantra gebruikt. De zin is overal op te vinden: van hun kenmerkende witte mutsvormige keppeltjes tot graffiti, bumperstickers en sieraden aan toe. Deze voorbeelden verklaren wel waarom de stroming van Breslov aantrekkingskracht uitoefent op seculiere joden die op zoek zijn naar de zin van het bestaan. Het is gemakkelijker om Breslov te worden dan je aan te sluiten bij een andere chassidische stroming. Ze hebben geen eigen woonwijken of kledingvoorschriften. Het is genoeg om het onderwijs van Nachman te bestuderen en in de praktijk te brengen.
Bezoeken van zijn graf
Tijdens zijn leven was het de gewoonte om rond Joods Nieuwjaar rebbe Nachman te bezoeken in zijn woonplaats. Na zijn dood ging men daarmee door en vanaf 1811 gingen zijn volgelingen jaarlijks op Joods Nieuwjaar naar Uman om bij zijn graf te bidden en te studeren. Tijdens de communistische overheersing was dit verboden en werd het clandestien gedaan maar na de val van het communisme werd Uman weer een bedevaartsplaats die door duizenden chassidische Joden werd bezocht. In 2015 waren dat er zelfs 30.000. Rabbi Nachman zou voor zijn dood namelijk zijn volgelingen hebben beloofd dat als ze na zijn dood bij zijn graf zouden bidden, dit grote voordelen zou hebben. Hij zou dan voor hen bij God pleiten, zodat God hen niet op Jom Kippoer dat vlak daarna valt zou veroordelen. Voor zijn volgelingen is Uman dan ook de plek om weer met hun rabbijn in contact te komen. De afgelopen jaren komen er helaas ook steeds meer berichten in de media over excessief drugs- en alcoholgebruik tijdens dit evenement.
Toen ik voor het eerst over het bezoeken van graven hoorde, was ik verbaasd. Immers de Bijbel verbiedt het om contacten met doden te leggen en te hebben. Maar zij zien dit anders. Het maakte mij wel weer bewust dat wij als gelovigen niet een dode Messias volgen, maar Christus Die uit de dood is opgestaan en leeft. Daarnaast mag het ons aansporen tot gebed voor deze opvallende chassidische groep.
Literatuur, Arthur Green, Tormented Master; A Life of Rabbi Nachman of Bratslav, New York 1981
Deel dit artikel via
