De controverse rond de Messiaanse ideeën van de Lubavitcher Chabad Chassidiem heeft de laatste twintig jaar veel aandacht getrokken. Wie de beweging wat nader onderzoekt, ontdekt ook snel waarom.
Enerzijds profileert Chabad zich als een Chassidische groep met Messiaanse ideeën die normaal zijn binnen het Jodendom. Anderzijds bevatten de daadwerkelijke ideeën van Chabad zeer duidelijke afwijkingen. De Messias zelf is namelijk al op aarde geweest en overleden … en hij kan ieder moment terugkomen om het messiaanse tijdperk in te luiden, zo meent men.
Rebbe Schneerson
Op 3 Tammuz 5774 (1 juli 2014) was het de twintigste ‘jahrzeit’1 van Menachem Mendel Schneerson, de zevende en laatste rebbe van de Chassidische beweging Lubavitcher Chabad. De herdenking van het overlijden van deze vermaarde charismatische leider werd groots aangepakt, met een uitgebreide campagne en een vernieuwde website over zijn leven.2 Opvallend afwezig was elke verwijzing naar juist datgene waar de Chabad-beweging misschien wel het meest bekend om is buiten het Jodendom: De expliciete overtuiging dat rebbe Schneerson de langverwachte Messias is. In dit artikel zullen we enkele kernideeën van hun messiaanse leer aanstippen en kijken wat de plaats van rebbe Schneerson daarin is.
Ontstaan van de Chabad-beweging
De Chabad-beweging is ontstaan in de achttiende eeuw in Lubavitch, een klein Joods dorpje in Wit-Rusland.3 In 1940 verhuisde de groep naar New York onder hun zesde rebbe, Yosef Yitzchak Schneerson. Door de vele missionaire activiteiten onder hun volksgenoten, een expliciet geloof in de spoedige komst van de Messias en rake publieke statements over wereldgebeurtenissen en de moderne staat Israël, werd Chabad één van de meest bekende bewegingen uit het Jodendom. Hun hoofdkwartier bevindt zich in de wijk Crown Heights in Brooklyn en het is op dit moment de grootste Joodse religieuze organisatie ter wereld. Meer dan vier decennia lang (1951–1994) stond de extreem populaire rebbe Menachem Mendel Schneerson aan het roer (18 april 1902–12 juni 1994). Er bestond zo’n grote cultus rondom deze geestelijk leider dat hij aan het einde van zijn leven publiekelijk werd uitgeroepen als de Messias. Dergelijke claims zijn niets nieuws in de geschiedenis. Echter, dat de beweging nu nog steeds groeiende is, terwijl de meeste volgelingen deze messiaanse claim blijven aanvaarden, is bijna ongeëvenaard sinds het begin van het christendom.
De komst van de Messias
Het geloof in de komst van de Messias is een onmiskenbaar element van het orthodoxe Jodendom. Maar kan het Joodse volk de komst van de Messias versnellen dan wel vertragen, of verloopt alles ongehinderd volgens Gods plan? Beide standpunten worden tegenover elkaar gezet in de rabbijnse geschriften. Chabad kiest voor het eerste; de beweging verkondigt namelijk openlijk dat het messiaanse tijdperk nabij is en dat het Joodse volk actief kan deelnemen aan de komst van de Messias. We vinden dit ook in de Tanya , een verzameling mystieke geschriften van Chabads eerste rebbe, Schneur Zalman van Lyadi (1745–1813). Zalman legt uit dat het doel van de schepping het messiaanse tijdperk zelf is, waarvan slechts een glimp werd geopenbaard aan de Israëlieten toen de Thora werd gegeven. Hij was ervan overtuigd dat zijn generatie al dicht bij de komst van de Messias was en stelt nadrukkelijk dat dit afhankelijk is van de Joden zelf. Door het doen van de geboden, de mitzwot , kan het Joodse volk het tij van de ballingschap keren.4 Er is dus een gezamenlijke teshuva nodig, dat wil zeggen, een terugkeer van het Joodse volk naar een orthodoxe levenswandel. Dit is het idee achter de opdracht van Chabad. Schneerson zei vaak dat een enkel persoon met een enkele mitswa net die ene daad kan doen waardoor de wereld wordt verlost.5 Het is dus noodzakelijk om zoveel mogelijk Joden aan te sporen orthodox te gaan leven. Chabad heeft daarom zeer omvangrijke missionaire activiteiten. Sinds de jaren ‘50 van de vorige eeuw stuurt de beweging gezanten de wereld rond om Chabad-huizen te stichten in woonwijken en op universiteiten. Hierdoor is het beeld ontstaan van Chabad als een toegankelijke en populaire Chassidische groep die er voornamelijk is om volksgenoten te ondersteunen. Ook niet-Joden kunnen de komst van de Messias versnellen. Het maken van bekeerlingen onder de heidenen wordt echter niet nagestreefd. Zij worden wel gestimuleerd, bijvoorbeeld door specifieke traktaten, om zich te houden aan de universele gedragscode die aan Noachs nakomelingen is gegeven. Deze zeven geboden hebben hun basis in Genesis (hfdst. 2 en 9), maar worden voornamelijk uitgelegd in de Tosefta en de Talmoed.6 Niet-Joden moeten afzien van godslastering, afgoderij, moord, overspel, diefstal, dierenmishandeling, en moeten fatsoenlijke rechtssystemen hebben. Natuurlijk is het doel van het collectief gericht op de messiaanse figuur zelf, die in elke generatie klaarstaat om zich te openbaren aan de wereld. In een aantal kernpunten houdt Chabad zich dan ook vast aan de traditionele ideeën over de Messias die voortkomen uit de Tenach en de rabbijnse geschriften: De Messias is een gezalfde nakomeling uit het huis van David en een grote, maar bescheiden Thorageleerde. Deze wonderdoener en briljante militaire bevelhebber zal de ballingen verzamelen in het land Israël en de tempel herbouwen. Hij zal materiele en geestelijke verlossing brengen aan het Joodse volk, en wereldwijd het geloof in de ene God instellen. Schneerson voldeed, volgens zijn volgelingen tenminste, aan dit profiel.
‘Profetische’ uitspraken
Belangrijke wereldgebeurtenissen hielpen ook mee in de perceptie. Hoewel Schneerson, evenals veel andere orthodoxe leiders, de moderne staat Israël aanvankelijk niet wilde erkennen als een onderdeel van het verlossingsplan, veranderde zijn opvattingen na de onwaarschijnlijke uitkomst van de Zesdaagse Oorlog in 1967. Hierna zou de staat Israël een plaats hebben in zijn messiaanse leer. Zijn ‘profetische’ uitspraken, bijvoorbeeld over de val van de Sovjet-Unie en de bescherming van Israël tijdens de eerste Golfoorlog, wezen daarbij op zijn messiaanse status. Aan het begin van de jaren ‘90 was het moment van verlossing dan bijna gekomen en verwachtte men dat Schneerson zich eindelijk aan de wereld zou openbaren als de Messias. Het grote probleem was natuurlijk dat hij overleed in juni 1994.
Leven na de dood
De geschiedenis leert dat de meeste messiaanse bewegingen uiteenvallen nadat de leider wegvalt. Het is daarom hoogst interessant dat de Chabad-beweging nog steeds bestaat. Maar wat is er dan gebeurd? Veel onderzoekers wijzen op de tweedeling die na Schneersons overlijden is ontstaan onder zijn volgelingen. Enerzijds heb je de zogenaamde meshikhistn (de messianisten) – die blijven geloven en verkondigen dat Schneerson de Messias is en dat hij spoedig zal terugkeren – en anderzijds de niet-meshikistn (niet-messianisten), die veel terughoudender zijn over deze claims. De splitsing tussen deze twee groepen is echter niet altijd even duidelijk en kan het best gezien worden als twee uitersten in een spectrum. Het belangrijkste discussiepunt is of Schneerson publiekelijk verkondigd moet worden als de Messias. De nietmeshikistn doen dat liever niet, hoewel ze ook niet zijn opgehouden te geloven dat hij het is. Dit wordt de positie van ingetogen messianisme genoemd. Chabad criticaster David Berger meent dat de beweging hiermee twee leringen toevoegt die volledig haaks staan op het Jodendom. Ten eerste is er in de Chabad-leer een specifieke afstammeling van koning David die kan worden geïdentificeerd als de Messias, hoewel hij is gestorven in een wereld die niet is verlost. Ten tweede wordt in de Chabad-leer de missie onderbroken door het sterven van de Messias, maar zal deze worden voortgezet bij een tweede komst. Het is natuurlijk niet moeilijk om hier enige parallellen te vinden met het christendom.
Chabad en media
Een groot deel van het succes van de Chabad-beweging ligt in hun vermogen om bepaalde aspecten van de moderne wereld te gebruiken, zonder hun traditionele identiteit uit het oog te verliezen. In tegenstelling tot andere Orthodoxe groepen maken ze bijvoorbeeld volledig gebruik van de laatste technologie– en mediaontwikkelingen om mensen te bereiken. Schneerson zelf had een ingenieursdiploma behaald in Parijs en werkte als elektrotechnicus tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ook maakte hij veelvuldig gebruik van radio- en televisieuitzendingen om zijn leer te populariseren. Vandaag de dag biedt Chabad een indrukwekkende hoeveelheid van online bronnen. Opvallend is dat het mediabeleid van Chabad geheel in lijn is met het ingetogen messianisme. Er is namelijk niets te vinden dat erop wijst dat Schneerson de Messias is. Ideeën dat hij nog ergens in leven is, of dat hij op dit moment staat te wachten om zich te openbaren aan de wereld, zijn geen onderdeel van enige officiële publicatie. Momenteel is de enige verbinding tussen Schneerson en de Messias dat hij geleerd heeft dat de messiaanse tijd aan het aanbreken is, en dat Joden al moeten gaan leven volgens de normen die bij die tijd horen.7 Bovendien wordt er met geen woord gerept over alle gebeurtenissen rondom zijn persoon en de messiaanse koorts die heerste aan het einde van zijn leven. Dit wil niet zeggen dat de meshikistn zwijgen. Hun ideeën worden voornamelijk verspreid in het weekblad Beis Moshiach (Jiddisch voor ‘huis van de Messias’). In tegenstelling tot officiële Chabad-publicaties is Beis Moshiach zeer open over hun ‘Rebbe Melech HaMoshiach’ (Rebbe Koning Messias).
Normatief Jodendom?
Hoe moeten we deze vreemde en wellicht onorthodoxe standpunten zien in het licht van een normatief Jodendom? Waarom wordt de Chabad-beweging niet op eenzelfde manier uitgesloten als bijvoorbeeld de Messiasbelijdende Joden? Volgens Micheal Satlow komt dit voornamelijk omdat Chabad zich blijft bewegen binnen de schriftelijke tradities van het Rabbijnse Jodendom en hier ook gezag aan blijft toeschrijven, ook al houden ze er misschien wat vreemde messiaanse ideeën op na. We kunnen ook stellen dat voor de beweging een specifiek geloof in Schneerson niet essentieel is voor persoonlijke redding, en in die zin is het ook niet nodig voor zijn mogelijke terugkeer. Aan de andere kant stelt Berger dat er maar weinig mensen de confrontatie met Chabad durven aan te gaan, aangezien de meshikistn een invloedrijke en dominante groep zijn met behoorlijke financiële en politieke middelen om hun belangen te verdedigen.
Het slechtst bewaarde geheim
Het bestuderen van de Messias en het proclameren van zijn komst wordt gezien als een belangrijke taak voor de aanhangers van Chabad. Aangezien de verlossing nog niet is gekomen, zal dit een kerntaak blijven voor de beweging. Wat zich echter voordoet voor de buitenschouwer is een vreemde tweedeling. Aan de ene kant is een beweging te zien die zij-aan-zij staat met andere Joodse groepen in een verlangen naar de verlossing die alleen de Messias kan brengen. Dit zal onvoorwaardelijk gebeuren, ook al is het afhankelijk van de activiteiten van het Joodse volk, en zelfs ook van de heidenen. Schneerson wordt gezien als instrumentaal in zijn overtuiging dat de wereld heel dicht bij de komst van de Messias is, maar hij wordt niet actief gerepresenteerd als deze messiaanse figuur. Aan de andere kant is Schneerson gewoon deze figuur. Chabad is er niet echt open over, maar het is hun slechtst bewaarde geheim. De vraag blijft: Wie is nu eigenlijk de Messias?
Literatuur:
Berger, David, The Fragility of Religious Doctrine: Accounting for Orthodox Acquiescence in the Belief of a Second Coming, Modern Judaism 22, nr. 2, 2002
Heilman, Samuel C., en Friedman, Menachem, The Rebbe: The Life and Afterlife of Menachem Mendel Schneerson, Princeton University Press, Princeton, 2010
Pace, Enzo, Extreme Messianism: The Chabad Movement and the Impasse of the Charisma, Horizontes Antropológicos 13, nr. 27, 2007
Rashi, Tsuriel, Divergent Attitudes within Orthodox Jewry toward Mass Communication, The Review of Communication 11, nr. 1, 2011
Ravitzky, Aviezer, Messianism, Zionism, and Jewish Religious Radicalism, University of Chicago Press, Chicago, 1996
Satlow, Michael L., Creating Judaism: History, Tradition, Practice, Columbia University Press, New York, 2006
Wolfson, Elliot R., The Status of the (Non)Jewish Other in the Apocalyptic Messianism of Menahem Mendel Schneerson, in Kabbalah and Modernity: Interpretations, Transformations, Adaptations, Brill, Leiden, 2010
Voetnoten:
1. Een Joods-Germaanse term die de verjaardag van het overlijden van een persoon aanduidt.
2. Zie www.therebbe.org.
3. Chabad is een acroniem, afgeleid van drie van de tien kabbalistische sefirot, Chochma (wijsheid), Binah (inzicht) en Da’at (kennis).
4. Zie Tanya, Likkutei ‘amarim, hfdst. 2, 36, 37.
5. Een uitspraak die oorspronkelijk bij de middeleeuwse wijsgeer Maimonides vandaan komt.
6. Zie Talmoed, Sanhedrin 56a; Tosefta, Avoda Zara 9.4.
7. Zie www.chabad.org/library/moshiach/article_cdo/aid/1121885/jewish/The-Basics.htm 18
Deel dit artikel via
