Moeten we de Bijbel letterlijk nemen?

Stel je deze vraag aan een zaal met christenen dan zullen er veel handen bevestigend omhooggaan. Verbazingwekkend dat zij hun hand nog hebben. Blijkbaar nemen ze de Bijbel niet helemaal letterlijk, want de Heere Jezus gebiedt toch je hand af te hakken als die je doet struikelen (Matt. 18:8). Daarom concluderen anderen dat we de Bijbel geestelijk of symbolisch moeten lezen en toepassen.

Hoeveel vrouwenconferenties hebben niet als thema ‘Sta op en schitter’, geïnspireerd op de profetie uit Jesaja 60:1? Op de plek van ‘Sion’ een paar verzen eerder vullen we voor het gemak dan onze eigen naam in. Maar ook dit levert een probleem op. Wat doen we dan bijvoorbeeld met een profetie als Zacharia 14 waar de Olijfberg een belangrijke rol speelt? Is dat een geestelijke berg? Waarom wordt dan benoemd dat hij ‘voor Jeruzalem ligt, ten oosten ervan’ (Zach. 14:4)?

ZELF KIEZEN?

Moeten we zelf maar kiezen wat letterlijk is en wat niet? Ook dat geeft problemen. Het zou vreemd zijn om in de scheppingsdagen miljoenen jaren te lezen terwijl Jezus’ dagen in het graf wel elk 24 uur beslaan. Bijbelstudie wordt dan gebaseerd op willekeur. Hoe bepaal je wat figuurlijk is bedoeld en wat letterlijk?

Een van de verklaringen is dat de Bijbel verschillende genres bevat: profetie, wetgeving, poëzie, aanbidding, wijsheidsliteratuur en geschiedenisboeken. Ieder genre moet op zijn eigen manier geïnterpreteerd worden. Tot op zekere hoogte kan ik daar wel in meekomen. Ik geloof inderdaad dat we geschiedenisboeken letterlijk moeten nemen en dat in een poëtisch boek als Hooglied meer symboliek zit. Tegelijkertijd wil dat niet zeggen dat in historische boeken alles letterlijk bedoeld is.
Het is tenslotte Mattheüs, een historisch boek, waarin de Heere Jezus zegt dat je je hand moet afhakken als hij je tot zonde verleidt. Andersom geldt ook dat in de Psalmen, die toch poëtisch zijn, veel historische feiten staan. Dan hebben we nog niet eens bepaald of het ‘genre’ profetie letterlijk of geestelijk gelezen moet worden.

LETTERLIJK NAAR ZIJN BEDOELING

De Bijbel is zelf heel duidelijk over waar we onze uitleg moeten zoeken. “Dit moet u allereerst weten, dat geen enkele profetie van de Schrift een eigenmachtige uitleg toelaat; want de profetie is destijds niet voortgebracht door de wil van een mens, maar heilige mensen van God, door de Heilige Geest gedreven, hebben gesproken” (2 Pet. 1:20-21). De vraag die we onszelf dus moeten stellen is: Wat bedoelen God en de door Hem geïnspireerde schrijvers? Een goed principe is om de Bijbel in zijn geheel letterlijk te nemen naar zijn bedoeling.

Dat die vraag niet altijd moeilijk te beantwoorden is, illustreert de volgende anekdote. William Tyndale’s Engelse Bijbelvertaling was de eerste die ook gedrukt werd. Kort na de publicatie van zijn Nieuwe Testament probeerde men te voorkomen dat de uitgave gelezen zou worden. Het belangrijkste argument was dat ‘de eenvoudige lezer’ per ongeluk de Bijbel te letterlijk zou nemen. Een monnik predikte: “Vanwege het uitrukken van ogen zal het hele rijk vol blinden zijn. Door het lezen van de Bijbel zal het land in verval raken”. Predikant Hugh Latimer antwoordde een zondag later dat eenvoudige mensen heel goed in staat zijn om letterlijke en figuurlijke termen te onderscheiden. “Bijvoorbeeld”, zei Latimer, “als ik een schilderij maak van een vos met een monnikspij, denkt niemand dat het om een echte vos gaat. Iedereen snapt dat het een beschrijving is van sluwheid en hypocrisie die zo vaak vermomd gaan in een pij”.

Wat Latimer laat zien, is dat we in ons dagelijks taalgebruik meestal geen moeite hebben te begrijpen hoe taal bedoeld is. Als ik zeg dat vanavond Nederland voetbalt, denkt niemand dat er 17 miljoen mensen op het veld zullen staan. Wanneer ik zeg dat ik honger heb als een paard, snapt iedereen dat ik geen zin heb in hooi. We noemen dat stijlfiguren. Zo gebruikt de Bijbel ook stijlfiguren om iets duidelijk te maken. Deze uitdrukkingen moeten we letterlijk nemen naar hun bedoeling. Je gelooft niet dat ik zin heb in hooi, maar ik bedoel wel letterlijk dat ik honger heb. Zo is de Heere Jezus niet letterlijk van hout, als Hij zegt dat Hij de Deur is (Joh. 10:9), maar Hij laat wel een geestelijke waarheid zien.

Om deze figuurlijke taal te herkennen, heb je context nodig. Het woord ‘paard’ laat in zichzelf niet zien of het letterlijk of figuurlijk is bedoeld. Door de zin waarin het woord staat, herken je de bedoeling. Van veel figuurlijke taal in de Bijbel wordt de verklaring ook door de Bijbel zelf gegeven. Er is dus geen eigen uitleg nodig; Gods Woord verklaart zichzelf. Dat kan in dezelfde zin gebeuren, denk aan: “Zoals een hert schreeuwt naar de waterstromen, zo schreeuwt mijn ziel tot U, o God!” (Ps. 42:2). Soms komt de uitleg later in het hoofdstuk. Denk aan de dromen, visioenen en gelijkenissen waarvan later uitleg wordt gegeven. Andere keren vinden we de verklaring elders in de Bijbel. Als de Heere Jezus spreekt over ‘de verloren schapen van het huis van Israël’ (Matt. 10:6) moeten we de uitleg ervan zoeken in onder andere Ezechiël 34. In het kader staan een aantal voorbeelden uit Openbaring van verklaringen vanuit de context. 

LETTERLIJK VOOR WIE?

Dat we de Bijbel letterlijk lezen naar zijn bedoeling betekent meer dan letten op taalgebruik en context. Het is ook belangrijk te weten voor wie de woorden bedoeld zijn. Zo wordt door sprekers op basis van Deuteronomium 28:12 soms voorspoed beloofd aan christenen: “De HEERE zal voor u Zijn rijke schatkamer, de hemel, openen, door uw land regen te geven op zijn tijd en door al het werk van uw handen te zegenen”. Dit vers belooft inderdaad letterlijk voorspoed. Maar wel aan het volk Israël en op voorwaarde van gehoorzaamheid (Deut. 28:1).

Aanwijzingen wie de geadresseerden zijn, vind je vaak in de opening van een Bijbelboek. Maar je kunt het ook herkennen aan woorden als Israël, Juda, Sion, Jeruzalem, heidenen, volken en de Gemeente, het Lichaam van Christus. 
Laat deze namen staan zonder ze te vervangen door bijvoorbeeld je eigen naam.

DIEPERE LAGEN

Dat wil niet zeggen dat alle bijbelteksten alleen naar hun letterlijke bedoeling kunnen worden uitgelegd. Of dat ze alleen een boodschap hebben voor de geadresseerden. Zo is de eerste betekenis van het boek Jona historisch, maar laat de Heere Jezus zien dat het boek ook iets over Hem te zeggen heeft (Matt. 12:39-41). De reis van Israël door de woestijn is historisch, maar is tegelijk bedoeld als een waarschuwing voor ons (1 Kor. 10:11). We kunnen daar geestelijke lessen uit trekken.

Belangrijke vragen bij het op deze manier toepassen van bijbelverzen zijn of de Bijbel er aanleiding toe geeft en of het niet in tegenspraak is met andere gedeelten.
Zo kun je bijvoorbeeld in Jozefs geschiedenis van put tot onderkoning meerdere lagen ontdekken. Allereerst is het een historische beschrijving van wat Jozef is overkomen, de letterlijke betekenis.
Maar daarnaast mogen we Jozefs houding ook tot voorbeeld nemen. Hoe hij als jongeman niet toegeeft aan Potifars vrouw kan een inspiratie voor je zijn in het omgaan met verleiding.
Zijn geschiedenis wordt terecht ook gebruikt als een beeld van de Heere Jezus, Die door lijden heen tot heerlijkheid komt. Zo zijn er in deze geschiedenis minimaal drie lagen te ontdekken.

Maar het gaat mis wanneer we er een betekenis inleggen die de rest van de Bijbel niet bevestigt of zelfs tegenspreekt. Zo wordt op basis van de gelijkenis tussen Jozef en de Heere Jezus wel geleerd dat het Evangelie niet aan het Joodse volk hoeft te worden gebracht.
Net zoals Jozef zichzelf openbaarde aan zijn broers zal de Heere Jezus dat namelijk aan Israël doen. Dit is echter in tegenspraak met onder andere Romeinen 10:14. Dat vers heeft de letterlijke betekenis dat Israël niet kan geloven zonder prediking.
Onze leer moeten we dus altijd baseren op de eerstbedoelde letterlijke betekenis van bijbelgedeelten. Geestelijke toepassing en figuurlijke uitleg kunnen die leer illustreren met voorbeelden en beelden.

WORSTELEN

Deze principes maken bijbelstudie niet per se gemakkelijk. Zo is het in de profetieën van Joël niet altijd meteen duidelijk wanneer het over letterlijke sprinkhanenplagen gaat, en wanneer het een beeld is van vijandelijke legers. Ongetwijfeld zullen er dus bijbelpassages blijven waarmee je worstelt om te bepalen wat letterlijk is en wat niet. Misschien is dat ook wel Gods bedoeling. Als je moeite moet doen om iets te begrijpen, dan onthoud je het ook beter.
Bedenk dat God door de Bijbel tot je wil spreken en dát maakt het waard om er moeite voor te doen! En vergeet niet: God heeft ons de beste Bijbelleraar inwonend gegeven, namelijk de Heilige Geest.