Typologie, schaduwen en andere beelden

Petrus schrijft hoe Noach en zijn gezin in de ark behouden werden door het water heen en zegt vervolgens: “Het tegenbeeld [antitupos] daarvan, de doop, behoudt nu ook ons” (1 Pet. 3:21). Datgene waarvan het type een beeld is, noemen we dus het anti-type. In dit geval omschrijft Petrus de redding van Noachs gezin door het water heen als een type van de doop, het antitype.

Bij deze twee voorbeelden spreken de typen van een toekomstige werkelijkheid: Adam van Christus; de ark van de doop. Maar typen kunnen ook spreken van een hemelse of geestelijke werkelijkheid. Zo zegt Hebreeën over de tabernakel: “Deze priesters doen dienst in een afbeelding en schaduw van de hemelse dingen, overeenkomstig een aanwijzing van God die Mozes ontving bij het voltooien van de tabernakel. Want zie erop toe, zegt Hij, dat u alles maakt overeenkomstig het voorbeeld [tupos] dat u op de berg getoond is” (Hebr. 8:5). De tabernakel is dus een beeld van de hemelse werkelijkheid die Mozes op de berg gezien had. Als je dat beseft, dan zijn de bouwinstructies uit Exodus geen droge stof meer, maar een schilderij van de hemelse werkelijkheid!

Ook op andere plekken spreekt het Nieuwe Testament regelmatig over typen en schaduwbeelden, vaak ook zonder letterlijk het woord ‘type’ te gebruiken. 

• Over Sarah en Hagar: “Deze dingen hebben een zinnebeeldige betekenis; want deze vrouwen zijn de twee verbonden” (Gal. 4:24).
• Over Melchizedek en de Heere Jezus: “En dit wordt nog veel duidelijker, als er naar het evenbeeld van Melchizedek een andere Priester opstaat” (Hebr. 7:15).
• Over het paaslam en Christus: “U bent immers ongezuurd, want ook ons Paaslam is voor ons geslacht: Christus” (1 Kor. 5:7).
• Over Jona en de Zoon des mensen: “Want zoals Jona drie dagen en drie nachten in de buik van de grote vis was, zo zal de Zoon des mensen drie dagen en drie nachten in het hart van de aarde zijn” (Matt. 12:40).
• Over de koperen slang en de Zoon des mensen: “En zoals Mozes de slang in de woestijn verhoogd heeft, zo moet de Zoon des mensen verhoogd worden” (Joh. 3:14).
• Over instellingen als voedselwetten en feestdagen en Christus: “Laat dus niemand u veroordelen inzake eten of drinken, of op het punt van een feestdag, een nieuwe maan of de sabbatten. Deze zaken zijn een schaduw van de toekomstige dingen, maar het lichaam is van Christus” (Kol. 2:16-17). 

OUDE TESTAMENT

Deze opsomming zou de indruk kunnen wekken dat de nieuwtestamentische schrijvers het Oude Testament op een nieuwe manier uitleggen. Maar we zagen eerder al dat in de Hebreeënbrief Exodus geciteerd wordt om aan te tonen dat de tabernakel een type is (Hebr. 8:5, vgl. Exod. 25:40). 

Ook het beeld van Melchizedek is niet iets wat de schrijver van de Hebreeënbrief voor het eerst introduceert. Het beeld wordt door David al profetisch gebruikt: “De HEERE heeft gezworen en Hij zal er geen berouw van hebben: U bent Priester voor eeuwig, naar de ordening van Melchizedek” (Ps. 110:4). Typologie en vergelijkbare beeldtaal vinden we dus ook in het Oude Testament. 

Zo geeft Mozes aan dat hij een beeld is van de toekomstige Profeet: “Een Profeet uit uw midden, uit uw broeders, zoals ik, zal de HEERE, uw God, voor u doen opstaan; naar Hem moet u luisteren” (Deut. 18:15).

Jesaja trekt een parallel tussen de uittocht uit Egypte en de toekomstige terugkeer van het Joodse volk: “Bent u het niet die de zee heeft drooggelegd, de wateren van de grote watervloed, die de diepten van de zee gemaakt heeft tot een weg, zodat de verlosten erdoor konden gaan? Zo zullen wie door de HEERE zijn vrijgekocht, terugkeren en met gejuich in Sion komen” (Jes. 51:10-11). Een vergelijking die ook door andere profeten gemaakt wordt (Hos. 2:14; Micha 7:15; Jer. 23:7-8).

Hosea moest zijn kinderen namen geven die een beeld waren van de verschillende toestanden van Israël in hun relatie met God (Hos. 1:4-10).

MINDER EXPLICIETE VERGELIJKINGEN

Naast dergelijke expliciete vergelijkingen zijn er ook subtielere, bijvoorbeeld door middel van vergelijkbare gebeurtenissen of woordgebruik.

Zo kun je Mozes’ leven zien als een voorafschaduwing van de geschiedenis van zijn volk: 

• Mozes wordt gered uit het water van tussen het riet. Israël wordt gered door het water van de Schelfzee, letterlijk de Rietzee.
• Zowel Mozes als Israël vluchten weg voor Farao uit Egypte.
• Zowel Mozes als Israël ontmoeten God bij de berg Sinaï.
• Zowel Mozes als Israël brengen daarna veertig jaar door in de woestijn.

Een ander voorbeeld is de gelijkenis tussen de hof van Eden en de tabernakel, waarbij telkens dezelfde woorden terugkomen.

• God schept de wereld in zeven dagen door telkens te spreken. Bij de instructies voor de tabernakel lezen we zeven keer: “En God sprak”. Bij de zevende keer volgen er instructies over de sabbat, de zevende dag (Exod. 25:1; 30:11, 17, 22, 34; 31:1, 12). 
• Over die zevende scheppingsdag lezen we in Genesis: “Toen God op de zevende dag Zijn werk, dat Hij gemaakt had, voltooid had, rustte Hij op de zevende dag van al Zijn werk” (Gen. 2:2). Met dezelfde Hebreeuwse woorden staat er over de tabernakel: “Zo voltooide Mozes het werk” (Exod. 40:33).
• Bij de schepping ‘zag God al wat Hij gemaakt had, en zie, het was zeer goed’ (Gen. 1:31). Bij de tabernakel worden dezelfde Hebreeuwse woorden gebruikt: “En Mozes zag heel het werk, en zie, zij hadden het gemaakt zoals de HEERE geboden had” (Exod. 39:43).
• In beide geschiedenissen speelt de Geest van God een prominente rol. Denk aan de Geest van God Die zweefde over de wateren en dezelfde Geest waarmee Bezaleël vervuld werd.
• God wandelde in de hof van Eden. Met exact dezelfde woorden wordt beschreven dat God in de Tabernakel wandelde (Gen. 3:8; Lev. 26:12).
• De hof werd bewaakt door de cherubs met een vlammend zwaard. Ook bij de ingang naar het Heilige der Heiligen zien we cherubs afgebeeld (Gen. 3:24; Exod. 26:31).
• De opening van zowel de hof als de tabernakel was naar het oosten gericht (Gen. 3:24; Exod. 27:13). 
• Adam moest de hof bewerken en onderhouden. We zien dat niet in onze vertaling terug, maar deze woorden worden ook meerdere keren gebruikt voor de priesterdienst (Gen. 2:15; Num. 3:7-8; 8:26).
• Als Mozes de priesters hun kleding moet aantrekken, worden ook daar dezelfde woorden gebruikt als wanneer God Adam en Eva bekleedt met dierenhuiden. Het zijn de enige keren dat deze woorden voorkomen in de Bijbel (Gen. 3:21; Exod. 29:5,8; 40:14).

Uit deze vergelijking blijkt dat Gods komst in de tabernakel te midden van Zijn volk een gedeeltelijk herstel was van de oorspronkelijke situatie in de hof. Uiteraard nog geen compleet herstel, want de zonde maakte nog steeds scheiding.

WAAROM TYPOLOGIE BESTUDEREN?

Typologie en beelden zijn dus Bijbelse principes, maar wat leren wij ervan? 

Om te beginnen toont het aan hoe de Bijbel als een complexe puzzel volmaakt in elkaar past. Elk woord en iedere gebeurtenis doet ertoe en hangt samen met andere. En dat terwijl er verschillende auteurs onafhankelijk van elkaar aan werkten, verspreid over honderden jaren en tientallen plaatsen. Het bewijst dat de Bijbel één goddelijke Auteur heeft Die al deze mensen leidde. 

Maar dat niet alleen. Terwijl de Bijbel literaire schoonheid bevat, beschrijft het tegelijk de waargebeurde geschiedenis. Wat betekent dat God net zo goed de beschreven geschiedenissen en levens van mensen over honderden jaren tot een prachtig samenspel heeft geweven. Niets glipt Hem uit de hand. Hij is ook de goddelijke Regisseur.

De Heere Jezus Zelf zegt dat het de Schriften zijn die van Hem getuigen (Joh. 5:39). Aan de Emmaüsgangers legt Hij uit “wat in al de Schriften over Hem geschreven was” (Luk. 24:27). De Heere Jezus is dus ook te vinden in oudtestamentische gedeelten waarin we het niet verwachten, vaak in de vorm van een type. Deze typen leren ons iets over de Heere Jezus. Het is alsof ze een schijnwerper zetten op een specifiek aspect van Wie Hij is of van wat Hij doet of deed. Door het vergrootglas van het type kun je ervan onder de indruk raken. 

Typologie kan ons ook een dieper besef geven van de heilsfeiten. Als mens kunnen we ons soms moeilijk voorstellen wat het voor God betekende de Heere Jezus als offer te geven. Maar als we Genesis 22 lezen, waar Abraham gevraagd wordt Izak te offeren, helpt ons dat om hiervan een voorstelling te krijgen. Als we lezen hoe Jozef verkocht werd door zijn broers, helpt ons dat het onrecht in te voelen wat de Heere Jezus is aangedaan. De offerdienst in het Oude Testament leert ons over de noodzaak van een offer om tot God te kunnen komen.

HET GEVAAR

Bijbelse beeldtaal kan ons dus prachtige lessen leren, maar er schuilt ook een gevaar in. Niet voor niets noemen critici typologie ook wel ‘inlegkunde’. Het gevaar is dat we in Bijbelse geschiedenissen lezen wat we erin willen lezen. De volgende principes helpen ons om op een gezonde manier met typologie en beeldtaal om te gaan.

Het eerste principe is dat de eerste betekenis van een tekst altijd blijft staan. Als we de geschiedenis van Abraham en Izak uitleggen als beeld van het offer van de Heere Jezus, blijft het nog steeds een historische gebeurtenis. Typologie kan dan ook nooit andere Schriftgedeelten tegenspreken. Een gevaar is dat we ons verliezen in typologie en de eerste betekenis van een geschiedenis nooit aan bod komt. 

Het tweede principe, dat daar nauw mee samenhangt, is dat typologie altijd een illustratie is van een waarheid die ergens anders in de Schrift wordt uitgelegd. Typen bewijzen geen Bijbelse waarheden, maar bevestigen en illustreren ze. Bijbelse leer moeten we nooit baseren op de illustratie, maar op de werkelijkheid die elders wordt beschreven. Dat is iets om over na te denken wanneer wij typen als argument gebruiken in gesprekken over bijvoorbeeld de doop en de opname. 

We moeten goed bekend zijn met de waarheden van de Schrift om de illustraties daarvan te kunnen herkennen.

Het derde principe is dat beelden, zoals alle illustraties, nooit volmaakt zijn. Soms kunnen de verschillen ons juist iets leren. Zo vergelijkt de Heere Jezus Zijn tijd in het graf met Jona in de vis (Matt. 12:40). Dat betekent niet dat de Heere Jezus, net als Jona, door Zijn ongehoorzaamheid daar was! Integendeel, het benadrukt juist dat de Heere Jezus Zichzelf in gehoorzaamheid gaf.

Het vierde punt is dat eenzelfde geschiedenis meerdere typen in zich kan hebben. Zo is Jona een type van de Heere Jezus, maar net zo goed van het volk Israël. Jona was als Joodse profeet naar de heidenen gestuurd. Zo was het Joodse volk als licht voor de heidenen gesteld. En net zoals Jona zijn taak pas later ging vervullen, zal ook Israël dat in de toekomst alsnog doen.

WAAR BEGINNEN?

De beste manier om beelden te bestuderen, is aan de slag gaan met beelden waar de Bijbel zelf aanleiding toe geeft. Sommige benoemt de Schrift letterlijk, zoals de voorbeelden aan het begin van dit artikel. Andere zijn minder direct. Zo heb ik eens een prachtige vergelijking gehoord tussen de scheppingsdagen en de fasen van ons geloofsleven naar aanleiding van dit vers: “Want God, Die gezegd heeft dat het licht uit de duisternis zou schijnen, is ook Degene Die in onze harten geschenen heeft tot verlichting met de kennis van de heerlijkheid van God in het aangezicht van Jezus Christus” (2 Kor. 4:6). 

Bij de vergelijking tussen de hof van Eden en de tabernakel zagen we dat soortgelijk woordgebruik de aanleiding is. 

Ik hoop dat de voorbeelden je aanmoedigen om als een goudzoeker in de Bijbel te blijven graven en je steeds meer onder de indruk komt van de rijkdommen van Gods Woord.