Waarom een apart artikel over de Russische Joden, want zij behoren toch tot de Askenazische Joden? Dat komt omdat de Russische Joden, waarvan de overgrote meerderheid niet meer in Rusland woont, nog steeds als aparte groep herkenbaar zijn.
In 1880 was Rusland het land met de meeste Joodse inwoners ter wereld. Daarvan woonden er meer dan vier miljoen in de zogenaamde Pale (letterlijk het ‘paalgebied’), een vestigingsgebied in het uiterste westen van het Russische Rijk. Dit omvatte het gebied van wat nu deels Polen, Oekraïne, Litouwen, Wit-Rusland, Moldavië en West-Rusland is. Daarbuiten mochten Joden alleen met speciale toestemming wonen. Zo wilden de tsaren verhinderen dat te veel Joden zich elders in Rusland zouden vestigen. Toch woonden ook daar nog honderdduizenden Joden, maar vaak wel illegaal. Pas in 1917 hield de Pale definitief op te bestaan.
In 1871 brak in Odessa de eerste grootschalige pogrom uit. Het woord ‘pogrom’ komt uit het Russisch en betekent ‘vernietiging’. In de jaren erna vonden er regelmatig pogroms plaats in heel Rusland. Hoewel de plaatselijke bevolking of boeren uit de omgeving met deze pogroms begonnen, greep de overheid niet in of stimuleerde het zelfs. Dat leidde tot de eerste grote emigratiegolf. Om aan deze vervolgingen en aan de armoede die er heerste te ontkomen, emigreerden van 1880 tot 1914 zo’n twee miljoen Russische Joden naar Amerika. Daar was vrijheid van godsdienst en konden ze zich ontwikkelen. Ze waren er succesvol en begonnen met winkels en industriële bedrijven. De eerste generatie was nog wel religieus, maar hun kinderen en kleinkinderen werden seculier en verlieten de synagoge, maar waren zich nog wel bewust van hun Joodse identiteit.
Een karakteristiek voorbeeld hiervan is Isaac Asimov, hoogleraar biochemie en een bekend schrijver van Science Fiction verhalen. Hij werd geboren in Rusland en zijn ouders emigreerden in 1922 naar Amerika. Hijzelf was niet orthodox, maar wel bewust Joods. In zijn biografie vertelt hij hoe hij eens werd opgebeld door een Joodse meneer die in de krant had gelezen dat hij op Joods Nieuwjaar een lezing had gehouden. Asimov legde uit dat hij niet eens wist dat het Joods Nieuwjaar was en als hij het wel had geweten, het hem niets had uitgemaakt. Hij hield zich noch aan Joodse noch aan christelijke feestdagen. Toen de beller hem voorhield dat hij hiermee een slecht voorbeeld gaf aan de Joodse jeugd en dat hij zijn Joodse identiteit verborgen hield, vroeg Asimov hoe de beller zelf heette. Die antwoordde: ‘Ik heet Jefferson Scanlon.’ Daarop antwoordde Asimov dat als hij zijn Joodse identiteit had willen verbergen, hij zijn zeer Joods klinkende namen Isaac Asimov wel had veranderd in Jefferson Scanlon. De beller hing toen boos op. (Isaac Asimov: I. Asimov A Memoir, 1994, pag. 18).
Rusland na de Russische revolutie
Terwijl de Russische Joden hun Amerikaanse droom waarmaakten en daardoor seculier werden, bleven de Joden in Rusland onderdrukt en belemmerd in de uitoefening van hun godsdienst. Na de Russische revolutie in 1917 werd hun situatie alleen maar erger. Het onderwijs in het Hebreeuws werd verboden, synagogen gesloten en Joodse scholen en organisaties opgeheven. Zo raakten de Russische Joden steeds meer vervreemd van hun Joodse godsdienst en werden hierdoor eveneens seculier.
Nu zou je verwachten dat in een dictatuur waar de uitoefening van godsdienst wordt belemmerd, ook het antisemitisme zou verminderen. Maar omdat Joden in de Sovjet-Unie als een volk en minderheid werden beschouwd en in hun paspoort hun Jood-zijn stond vermeld, bleven ze als Joden herkenbaar. Door het aanwezige antisemitisme, niet alleen van de kant van de regering, maar ook van de plaatselijke bevolking en van de Russisch-Orthodoxe Kerk, bleven ze zich bewust van hun Joodse identiteit.
Een nieuw dieptepunt was de Tweede Wereldoorlog waarin heel veel Russische Joden werden vermoord door de nazi’s. Stalin, de dictator van de Sovjet-Unie van 1922 tot 1953, was niet veel beter dan Hitler. Toen ik jaren geleden een poeriembijeenkomst bezocht in Israël, vertelden oude Russische Messiaanse gelovigen hoe God hen had gered toen Stalin op 5 maart 1953 onverwachts stierf. In de jaren hiervoor was Stalin steeds antisemitischer geworden en had Joodse artsen ervan beschuldigd een samenzwering te smeden om hem te vermoorden. Een maand voor zijn overlijden had Stalin plannen opgesteld om de Joden te deporteren naar Birobidzjan in Siberië. Dat Stalin overleed in de tijd van Poeriem, zagen deze Russische gelovigen dan ook als een bevrijding door God.
Russische Joden in Israël
Na de stichting van de staat Israël emigreerden veel Russische Joden daar naartoe. In het begin was dat niet mogelijk, maar vanaf de zeventiger jaren van de vorige eeuw gingen de grenzen langzaam open. Tussen 1970 en 1988 kregen er zo’n 291.000 Joden uitreisvisa, waarvan 165.000 naar Israël gingen en de rest naar Amerika. Een volgende emigratiegolf vond plaats na de val van de Berlijnse Muur in 1990 en na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. En tot slot heeft de Russische inval in Oekraïne opnieuw geleid tot een grote emigratiegolf van Russische Joden naar Israël. Opmerkelijk is dat er meer Joden vanuit Rusland naar Israël zijn gegaan dan vanuit Oekraïne. In de Israëlische pers werd Poetin om die reden spottend ‘de grootste propagandist voor het zionisme’ genoemd.
Russische Joden nu
In Rusland zijn er nu nog maar weinig Joden overgebleven. Hun aantal bedroeg in 2021 volgens de census zo’n 80.000. Dat zijn er nu nog minder. Op dit moment is Israël het land met de grootste Russische gemeenschap. Echter velen van hen worden door het Rabbinaat nog steeds niet erkend als Jood, omdat zij geen Joodse moeder hebben. In Rusland waren ze altijd Joden, in Israël zijn ze weer Russen!
In Amerika wonen ook minimaal 350.000 Russische Joden en in Duitsland zo’n 200.000. Ook in Canada, Australië en West-Europese landen wonen grote groepen. Dankzij hen neemt het aantal Joden in West-Europa weer toe. Wat hebben deze Joden gemeenschappelijk? Hun moedertaal is Russisch en ze maken deel uit van de Russische cultuur. Ze zijn seculier en weten vaak weinig af van hun Joods godsdienstige achtergrond. Ze zijn Joods, omdat dat in hun Russische paspoort stond vermeld.
Met name Chabad, de chassidische Joden die volgelingen zijn van de Lubavitcher Rebbe, is actief om deze geseculariseerde Joden terug te brengen tot de Thora. Onze ervaring is dat het gemakkelijker is om Bijbels te verspreiden onder Russische Joden dan onder andere Joodse groepen. Maar dat wil niet zeggen dat ze daarom meer openstaan voor het evangelie.
De afgelopen jaren is het antisemitisme in Rusland afgenomen, maar het is zeker nog niet verdwenen. Want zelfs binnen de Russisch-Orthodoxe Kerk heersen zeer anti-Joodse opvattingen, die door de oorlog met Oekraïne meer openbaar zijn geworden.
Deel dit artikel via
