Het Joodse volk is geen eenheid. Er zijn grote onderlinge verschillen tussen de diverse godsdienstige richtingen. Dat loopt uiteen van ultraorthodox en ‘gewoon’ orthodox tot liberaal of zelfs atheïst. Daarnaast worden Joden beïnvloed door het land en de cultuur waarin zij leven.
In het verleden zijn veel studies gepubliceerd over de invloed die Joden hebben uitgeoefend op hun niet-Joodse omgeving. Maar vandaag de dag heeft men ook oog voor het omgekeerde, namelijk dat de Joden zelf beïnvloed zijn door hun niet-Joodse omgeving. Bijvoorbeeld de gewoonte om een jaar na het overlijden van een naast familielid een licht te ontsteken (Jahrzeit) is van origine een Duits rooms-katholiek gebruik.
Een ander voorbeeld: De stichter van het chassidisme, de Baal Shem Tov groeide op in het grensgebied van Rusland, waar ook veel christelijke sekten die de Russische overheid waren ontvlucht, zich hadden gevestigd. Het blijkt dat veel ideeën en opvattingen van het chassidisme zijn terug te voeren op die van deze christelijke groeperingen.1
In dit artikel staan de Engelstalige Joden centraal. De meeste Joden in de wereld hebben als moedertaal niet Ivriet (modern Hebreeuws), maar Engels. Buiten de staat Israël is het land met de meeste Joodse inwoners de Verenigde Staten. Daarnaast wonen er veel Joden in andere Engelstalige landen, zoals Canada, het Verenigd Koninkrijk, Australië en Zuid-Afrika. Kleinere groepen wonen in Nieuw-Zeeland en Ierland. Hiertoe behoren Askenazische, Sefardische en Arabische Joden, die zowel deel uitmaken van (ultra-)orthodoxe gemeenschappen als van liberale gemeenten, of die nergens meer aan doen. Maar zij allen ondergaan de invloeden van de Amerikaanse en Engelse cultuur.
Engelse koloniën
In de tijd van Jezus leefde de meerderheid van het Joodse volk buiten het land van Israël. Daarom spraken de meeste Joden toen geen Hebreeuws of Aramees, maar Grieks, de dominante taal van het Romeinse Rijk. Dit lijkt op de situatie van vandaag de dag. Niet Ivriet is de belangrijkste taal onder Joden wereldwijd, maar Engels. Zelfs in Israël kun je, als je geen Ivriet kent, je bijna overal verstaanbaar maken in het Engels. En ook dat is vergelijkbaar met de eerste eeuw. De schrijvers van het Nieuwe Testament kwamen (met uitzondering van Paulus en waarschijnlijk Lukas) uit het land van Israël zelf. Het Nieuwe Testament is echter niet in het Hebreeuws of Aramees geschreven, maar in het Grieks.
De dominantie van de Engelse taal is een nieuwe ontwikkeling. Tweehonderd jaar geleden spraken Joden nauwelijks Engels. Er woonden in 1820 in de Verenigde Staten slechts 3000 Joden, in Canada minder dan 1000 en in Engeland in 1830 zo’n 20.000 Joden. Dat lijkt veel, maar in die tijd woonden er alleen al in Nederland twee keer zoveel Joden. In Australië en Zuid-Afrika waren er zelfs nog geen Joodse gemeenschappen.
Pas vanaf het midden van de negentiende eeuw begon de massale emigratie van Joden uit Europa en de Arabische wereld naar de Engelse koloniën. Zij ontvluchtten de pogroms, het antisemitisme en de armoede. Vandaar dat vandaag de dag tussen de 5,5 en 8 miljoen Joden (afhankelijk van welke definitie je aan het Jood-zijn geeft) in de Verenigde Staten wonen, en in andere Engelstalige landen zo’n 800.000.
Al deze voormalige Engelse koloniën hebben gemeenschappelijk dat het emigratielanden zijn. Er was geen gemeenschappelijk verleden. Antisemitisme kwam veel minder voor dan in Oost-Europa of de Arabische wereld. Over het geheel genomen zijn de Joden in deze landen goed geïntegreerd. Zo hebben bijvoorbeeld Joden in de Verenigde Staten gemiddeld hoger onderwijs genoten dan leden van andere groepen, en hebben daardoor ook vaker een hoger inkomen. Dat betekent niet dat er geen armoede is. Wel zie je dat liberale en geseculariseerde Joden over het algemeen welgestelder zijn dan ultraorthodoxe Joden.
Holocaust
Een ander verschil met Europa is de houding ten opzichte van de Holocaust. De Engelstalige wereld was militair betrokken bij de Tweede Wereldoorlog, maar de burgers hebben de oorlog niet aan den lijve ondervonden. En daarom was het voor deze landen niet nodig om het verleden te verwerken. Terwijl sommige Europese landen nog steeds worstelen met de duistere kanten van hun oorlogsverleden, speelt dat in Amerika geen rol.
Illustratief is wat de Amerikaanse Joodse schrijver Asimov in zijn autobiografie schrijft. Natuurlijk, zo schrijft hij, waren delen van de Amerikaanse maatschappij voor hem als Jood gesloten. Maar daar hadden Joden in de christelijke wereld al tweeduizend jaar mee te maken. Toch kon hij als Jood zonder probleem hoogleraar aan een universiteit worden en had hij nauwelijks met antisemitisme te maken. De zwarte bevolkingsgroep in de VS had het veel moeilijker. Hij vermeldt dat hij ooit tijdens een congres met Eli Wiesel sprak. Hij raakte zeer geïrriteerd toen Eli Wiesel opmerkte dat hij geen wetenschappers en ingenieurs meer vertrouwde, omdat zij betrokken waren geweest bij de Holocaust. Asimov vond dat grote onzin en zei tegen hem dat hij dan niet anders was dan die christenen, die zeiden dat ze geen Joden vertrouwden, omdat zij Christus hadden gekruisigd.2
Amerikaanse cultuur
In Amerika kon je je ontwikkelen zoals je dat zelf wilde, ten positieve en ten negatieve. Vandaar dat, net als andere Amerikanen, Joden openstaan voor hun omgeving. De liberale stromingen zoals Reform en Conservatieve zijn de grootste Joodse stromingen binnen het Amerikaanse Jodendom. Sommige reformgemeenten hielden zelfs hun diensten op zondag in plaats van op sabbat, zodat ze op dit punt niet te veel afweken van hun christelijke buren. Het is onderzoekers opgevallen dat in de chassidische wijken van Brooklyn er een veel grotere openheid bestaat ten opzichte van buitenstaanders dan in de chassidische wijken van Jeruzalem zoals Mea Shearim. Amerikanen gaan uit van het principe ‘leven en laten leven’. Vandaar dat interreligieuze gesprekken en contacten tussen Joden en christenen hier veel gemakkelijker verlopen dan in West-Europa.
De Verenigde Staten ‘exporteren’ godsdienstige stromingen en opvattingen. Men staat hier open voor alles wat nieuw is. Amerika is het land van de revivals en de massale bijeenkomsten met genezingsevangelisten. Extreem charismatische stromingen zijn hier begonnen, maar ook jeugdbewegingen als Youth for Christ, de Navigators en Youth with a Mission. Dat zie je ook bij de Joden. Reform en andere soortgelijke bewegingen zijn typisch Amerikaans. Dat juist in Amerika de Messiaanse Beweging en groepen als Jews for Jesus zijn ontstaan is niet verbazingwekkend. Tot nu toe heeft Amerika nog steeds het grootste aantal Messiasbelijdende Joden.
Noten
1. Yaffa Eliach, The Russian dissenting sects and their influence on Israel Baal Shem Tov, Founder of Hassidism, 1968.
2. Isaac Asimov, I Asimov, A memoir, 1994, pag. 19-24.
Deel dit artikel via
